MUZIKA I GLASOVI II
The Doors (Vrata u onostrano)
Zanemarimo li
kratkotrajnu nadrealističku epizodu, jedan od prvih plodonosnih Remboovih
uticaja je onaj koga je izvršio na Džima Morisona, pesnika i pevača The Doors.
Pre nego o uticaju, možda je bolje da govorimo o zračenju ili srodnosti. Na
prvi pogled, The Doors su proizvod sunca američkog juga, njegov opori destilat.
Izleti u pustinju, reptili – gušteri i zmije, u svom totemskom značenju, i
duhovi Indijanaca, vračeva, s kojim se neznanac susreće na suncu ili u hladu
pećina, na skrovitim mestima, govore u prilog tome. To su, u stvari, susreti sa
smrću. Prema legendi, ime sastava je odabrano prema naslovu knjige „Vrata
percepcije“ Odlosa Hakslija ili prema stihovima Vilijama Blejka. Bliži Morisonu
od Blejka je Rembo, čija je poezija na sličan način slikovita i ekscesna; otuda
joj dobro odgovaraju električni instrumenti i izvođenje uživo, uz obilje
improvizacija, dok se sam doživljaj živog nastupa približava šamanskom
iskustvu.
To je jedan od
srećnih slučajeva, u kome se spajaju elitizam i popularna umetnost. Taj „srećan“
slučaj okončava se na tragičan način: Morison napušta SAD i bend, nameravajući
da se ubuduće, u svom pariskom egzilu, posveti književnosti. To će dati
argumente za tezu da je njegova pojava više evropska, deo tog kulturnog
nasleđa, nego američka. Smrt ga je sprečila u tome, ali su iza njega ostale tri
knjige poezije u mnogim posthumnim izdanjima, koje izdržavaju poređenje s
njegovim velikim srodnikom ili pretkom, i sa njegovim ispovestima i izveštajima
iz onostranog – sa „Boravkom u paklu“ i „Iluminacijama“.
Za Morisona,
rok-koncert ima efekat masovne katarze, slično grčkom pozorištu; on oslobađa
masu socijalnih i individualnih frustracija, kroz svojevrstan efekat
pročišćenja. Takvo tumačenje, po svoj prilici, važi tek u ograničenom broju
slučajeva – možda samo za koncerte The Doors, ili predstavlja sasvim iznimnu
retkost.
Ovome treba
dodati još nešto. Nadrealisti su se, kao i mnogi drugi, pozivali na Artura
Remboa, ali je „nadrealistička avantura“ ostala jalova, ne ostavljajući za
sobom delo vredno pomena, dok su se „automatski tekstovi“ nadrealista, umesto
vidovitim uzletima, završili onim što je jedan od nadrealističkih protagonista,
Luj Aragon, kasnije nazvao „žalosnim glupostima“.
Iz toga treba
izdvojiti autore kao što su Bunjuel i Salvador Dali, u čijim vizijama takođe
naziremo remboovske crte, ali koji su se veoma rano distancirali od nadrealizma
i pošli sopstvenim, pre njih neutrtim putevima.
Joy Division (Odeljenje za zabavu)
Mančester
kasnih 70-tih predstavljao je urbani i industrijski predeo, ali urbani predeo
opustošen industrijalizacijom: sumorne ulice, futuristički pejzaži od betona i
aluminijuma, napuštene fabričke hale, policijske patrole na konjima, gomile
šuta i đubreta na periferiji...
To je, u
velikoj meri, ogoljeni pejzaž tehnokratije, mehaničkog sveta. Ne može da se
poredi s Los Anđelesom 60-tih godina prošlog veka, ili Parizom poslednjih
decenija XIX stoleća. Više odgovara Londonu iz doba Dostojevskog, koji ga je
opisao kao „moderni Vavilon“, s tim što se ovaj Vavilon nalazi u razvalinama.
Svemu treba
dodati sumornu socijalnu situaciju, nezaposlenost, mnoštvo mladih koji pred
sobom ne vide nikakav izlaz – gubitak iluzija, nedostatak perspektive, koju
valja shvatiti u najširem smislu: kao nesposobnost da se vidi unapred, ali i
unazad, kao nedostatak orijentacije. Sve to zajedno rađa radikalno buntovništvo
omladine, čiji je izraz pank pokret 70-tih.
To je
kontekst, milje, socijalni bekgraund, ali on ne može da objasni pojavu Joy
Division, koji počinju kao manje ili više tipičan pank sastav.
Iznenađuje
brzina s kojom su prerasli svoj prvobitni status.
Zvuk lifta na
početku jedne pesme s albuma „Unknown Pleasures“ asocira na početak nekog
naučno-fantastičnog putovanja, recimo onog na početku „Solarisa“ Andreja
Tarkovskog. Muzika nas potom vodi u nepoznate, delom izmaštane, delom realne
prostore fantazmagoričnog grada, sa svojim dramama i zapletima; postupak koji
ima svoje analogije s metodom na osnovu koje je Rembo gradio svoje
„Iluminacije“, kao „prodor u Nepoznato“, ili neposredno sa poezijom Morisona i
njegovim poemama poput „American prayer“ ili „Celebration of the Lizard“, koja
iz pejzaža savremenog Los Anđelesa vodi pravo u indijansku pustinju, u njenim mitskim
dimenzijama.
Ako album
„Unknown Pleasures“ označava čudesne izlete u nepoznato, „Closer“, drugi i
poslednji album Joy Division, doslovce je „onaj koji zatvara“. Pesme su
zaokružene, tmurne, melodične i uzbudljive na svoj monotoni način.
Rok muzika,
pop spektakli uopšte, tokom 70-tih i 80-tih se ubrzano pretvaraju u
manipulaciju emocijama i utopijskim fantazijama masa. Profit, zarada,
šou-biznis, komercijalni efekti, nisu cilj, nego samo uslov funkcionisanja
industrije popularne kulture. Ona postaje neophodna kao sredstvo kontrole,
socijalnog inženjeringa, pop umetnici zaista postaju „inženjeri ljudskih duša“.
Boris Nad
Prvobitno objavljeno na: P.U.L.S.E.
KOMENTARI